图说我们的价值观公益广告

百度 两驱豪华版官方指导价：万元相比两驱舒适版，相差的万元的差价，拥有全景天窗、无钥匙进入功能，并且电动后备厢也可以选装，还是比较超值的；前排座椅和方向盘加热是北方消费者的福音，很多同级别车型只有顶配才有；再加上8英寸带CarPlay功能的中控屏幕，万的价格值得推荐。

Prospero Provana, Prosper Prowana herbu w?asnego (ur. ok. 1520, zm. 20 wrze?nia 1584 w Krakowie) – w?oski szlachcic z Piemontu, kupiec i bankier krakowski, pierwszy kierownik poczty królewskiej w Polsce (1558–1562), sekretarz królewski Zygmunta Augusta (1570), starosta niegrodowy b?dziński, ?upnik krakowski (1577–1580).

Prospero Provana

Herb po otrzymaniu indygenatu
Data i miejsce urodzenia	ok. 1520 Collegno
Data i miejsce ?mierci	20 wrze?nia 1584 Kraków
Ojciec	Guglielmo Provana lub Nicolo Provana del Sabbione
?ona	El?bieta Irzykiewiczówna
Dzieci	Oktawian, Samuel, Barbara, Bona
Rodzeństwo	Traiano Provana

Do Polski przyby? razem z bratem Traianem lub te? w pó?niejszym czasie, za jego namow?. Zajmowa? si? handlem tkaninami, winem i sol?, uzyska? polski indygenat. Zygmunt August powierzy? mu organizacj? i kierowanie poczt? królewsk?, jak równie? na pewien czas po?rednictwo w przesy?aniu odsetek od sum neapolitańskich. Z nadania Stefana Batorego administrowa? ?upami krakowskimi, zgromadzi? znaczny maj?tek ziemski i by? w?a?cicielem kilku kamienic w Krakowie, przewodz?c tamtejszej kolonii w?oskiej. Zwi?zany ze zwolennikami reformacji (by? mo?e ze wzgl?dów wyznaniowych opu?ci? Piemont), by? kalwinist?, utrzymywa? tak?e bliskie kontakty z antytrynitarzami, goszcz?c u siebie mi?dzy innymi Fausta Socyna. U schy?ku ?ycia dokona? jednak konwersji na katolicyzm.

?yciorys

Pochodzenie i przybycie do Polski

Pochodzi? z piemonckiej rodziny szlacheckiej, by? synem Guglielma Provany lub Nicola Provany del Sabbione. Urodzi? si? by? mo?e w Collegno, przypuszczalnie na pocz?tku lat 20. XVI wieku, dok?adna data nie jest znana. Jako inne miejsce pochodzenie jego rodziny podaje si? Carignano lub Caragnano.

Prawdopodobnie przyby? do Polski razem ze swym starszym bratem Traianem lub te? przyjecha? pó?niej, za jego namow?, na pocz?tku lat 50., kiedy w Piemoncie trwa?y prze?ladowania zwolenników reformacji zarz?dzone przez ksi?cia Emanuela Filiberta – na takie t?o i czas przyjazdu wskazuje fragment z dziennika podró?y nuncjusza Ippolita Aldobrandiniego, który go?ci? w jednym z maj?tków Provany. Zapewne pocz?tkowo pozostawa? w s?u?bie królowej Bony. Stosunkowo szybko si? zaaklimatyzowa?, a spore ?rodki finansowe u?atwi?y mu rozwijanie interesów, g?ównie obrotu tkaninami i winem oraz bankierstwa. W 1557 roku razem z bratem otrzyma? polski indygenat, co mo?e ?wiadczy? o pr?dkim odnalezieniu si? w nowym kraju. Prawdopodobnie nastawiony by? na d?ugi pobyt w Polsce.

Kierownik poczty królewskiej

Swoj? inteligencj? i przedsi?biorczo?ci? zwróci? na siebie uwag? króla Zygmunta Augusta, by? zreszt? zwi?zany, podobnie jak brat, z kancelari? królewsk? (Prospero zosta? wymieniony jako sekretarz królewski w Metryce Koronnej, w dokumencie z 4 wrze?nia 1570 roku). Monarcha, prowadz?c starania o otrzymanie spadku po matce, potrzebowa? regularnego kontaktu z Itali?. W zwi?zku z tym koniecznym by?o zorganizowanie sta?ego po??czenia pocztowego mi?dzy Krakowem a Wenecj?, na którego kierownika monarcha wyznaczy? Provan?, w my?l przywileju Ordinatio postae Cracovia Venetias praeficitur z 18 pa?dziernika 1558 roku. Poczta mia?a kursowa? za pomoc? rozstawnych koni. W dokumencie przewidziano, ?e ca?o?? kosztów (wyposa?enia, personelu, pomieszczeń pocztowych i stacji na trasie) mia? ponosi? król, za? dochody z op?at za przesy?ki prywatne nale?a?o oddawa? do skarbu królewskiego. Ponadto Provana by? zobowi?zany do przedstawiania rachunków za wydatki ponoszone przy prowadzeniu poczty. Przywilej nie okre?la? jednak jego wynagrodzenia. Najpewniej tego zagadnienia dotyczy?o osobne polecenie monarchy, wedle którego Prospero otrzyma? roczn? pensj? w wysoko?ci 300 z?otych polskich. Kurierzy wyruszali z jednej z jego krakowskich kamienic (przy ulicy Floriańskiej lub w Rynku G?ównym). Wed?ug Jana Pta?nika krótka tre?? przywileju i niewielka liczba szczegó?owych informacji to efekt braku jasnej koncepcji funkcjonowania poczty.

Provana kierowa? poczt? przez cztery lata, do 1562 roku. Brak jest szczegó?ów na temat jego dzia?alno?ci w tej roli, a brak dochodów z poczty mo?e wskazywa?, ?e nie sz?o mu najlepiej. Jako ostateczny powód cofni?cia nadanego Provanie przywileju wymienia si? jego konflikt z rodzin? Thurn-Taxisów, która kontrolowa?a po??czenia pocztowe w Austrii, na W?grzech i w Italii. W 1564 roku nie przeszkodzi?o mu to jednak najpewniej w poleceniu znanego sobie krakowskiego kupca, Pietra Maffona z Brescii (zm. 1575), na nowego kierownika poczty, który uzyska? przywilej powierzaj?cy mu to zadanie na 5 lat, z roczn? pensj? w wysoko?ci 1500 talarów. Korespondencja mia?a by? przewo?ona na linii Wilno–Kraków–Wenecja. Najprawdopodobniej Maffon nie poradzi? sobie z organizacj? sprawnego funkcjonowania przedsi?biorstwa i na ?yczenie monarchy, jeszcze przed wyga?ni?ciem kontraktu, przekaza? zadania Sebastianowi Montelupiemu (ten ostatni przywilej na t? dzia?alno?? otrzyma? w listopadzie 1568 roku).

Dzia?alno?? kupiecka

Kolejne zadanie zlecone mu przez Zygmunta Augusta równie? by?o zwi?zane ze sprawami w?oskimi. W my?l dokumentu z 23 listopada 1569 roku Provana, z pomoc? Wenecjanina Antonia de Angelis oraz innych w?oskich bankierów i agentów królewskich w Neapolu, mia? po?redniczy? w pobieraniu i przekazywaniu odsetek od sum neapolitańskich. Czynnikiem, który móg? przes?dzi? o powierzeniu mu tych obowi?zków, by?y szerokie kontakty handlowe i sta?e stosunki z w?oskimi bankami. Nie wiadomo, jak d?ugo si? tym zajmowa?, ani czy otrzymywa? za to dodatkowe wynagrodzenie, poza roczn? pensj? 200 skudów z sum neapolitańskich, przyznan? 22 VIII 1570 roku. W latach 60. zaanga?owa? si? w zabiegi, by uzyska? w Wenecji broń dla armii Jana Zápolyi, w?adcy Siedmiogrodu w okresie jego konfliktu z cesarzem Maksymilianem II.

Provana rozwin?? intensywn? dzia?alno?? kupieck? w zakresie handlu winem i materia?ami, do której wci?ga? swojego brata. Cz?sto prowadzi? interesy z kupcem wiedeńskim Jakubem Gastgebemem, jak równie? z W?ochami osiad?ymi w Krakowie, z którymi te? toczy? spory (np. w 1574 z Lodovikiem de Pello i Alessandrem Baldim).

Solne interesy i ?upnictwo krakowskie

Zaanga?owa? si? tak?e w obrót sol?, co z czasem zdominowa?o jego dzia?alno?? kupieck?. Ju? za panowania Zygmunta Augusta wspó?organizowa? spó?k? warzelnicz?, która otrzyma?a przywilej od króla (potwierdzony nast?pnie przez Henryka Walezego). By?a to jedna z pierwszych tego rodzaju spó?ek w Polsce, nie wiadomo jednak, czy w ogóle rozpocz??a swoj? dzia?alno??, czy te? mo?e W?och si? z niej wycofa?.

Na wi?ksz? skal? przy wydobyciu i handlu sol? zacz?? dzia?a? za rz?dów Stefana Batorego, który by? do niego przychylnie nastawiony, tak?e za spraw? protekcji jego przyjació? – Stanis?awa Cikowskiego i Jerzego Blandraty. W tak korzystnej sytuacji otrzyma? 2 marca 1577 roku dzier?aw? ?up krakowskich na okres 3 lat, przy obowi?zku corocznego uiszczania sumy 56 000 z?otych polskich (oraz uregulowania nale?no?ci za zapasy soli, które pozosta?y po poprzedniku, Hieronimie Bu?eńskim). Sprawowanie urz?du ?upnika przynosi?o mu du?e dochody, w samym pierwszym roku jego zysk mia? osi?gn?? wysoko?? 24 000 z?otych. Podj?? tak?e prób? modernizacji kopalni, og?aszaj?c, ?e po?ow? dochodu odda osobie, która wprowadzi usprawnienia w wydobyciu soli. Na tak? ofert? odpowiedzia? W?och, Rocco Marconi, który wynalaz? przyrz?d, u?atwiaj?cy wydobycie solnych ba?wanów. ?upnik uzyska? aprobat? monarchy dla tego projektu, jednak nie wiadomo, czy w końcu doczeka? si? on realizacji.

20 sierpnia 1578 roku król zawar? z Provan? now? umow?, licz?c na wi?ksze dochody. W jej my?l ?upnik mia? otrzymywa? 2000 z?otych rocznie i zosta? dopuszczonym do udzia?u w zyskach, je?li wp?aci?by do skarbu królewskiego 80 000 z?otych dodatkowego dochodu z potr?ceniem kosztów pensji i napraw. By zach?ci? go do sumiennego wype?niania obowi?zków, okre?lono, ?e w pierwszym roku jego zysk móg? si?gn?? po?owy dodatkowego dochodu, a w latach nast?pnych jednej dziesi?tej cz??ci. Królewskie nadzieje pozosta?y niezrealizowane, bowiem wp?ywy z kopalni (za okres od 18 wrze?nia 1578 do 18 marca 1580) si?gn??y tylko po?owy oczekiwanej kwoty. W marcu 1580 roku Provana zrezygnowa? z administracji ?up. Przyczyny jego odej?cia, w po?owie trzyletniej dzier?awy, pozostaj? nieznane.

Oceny dzia?alno?ci Provany jako ?upnika pozostaj? rozbie?ne. Jego krytycy zarzucali mu rabunkow? gospodark? salinami, co mo?e potwierdza? rewizja ich stanu z końca 1580 roku, wskazuj?ca na op?akan? sytuacj?. Adolf Pawiński w pracy Skarbowo?? w Polsce i jej dzieje za Stefana Batorego podaje, ?e W?och z?ym zarz?dzaniem doprowadzi? do uderzaj?cego spadku dochodów z ?up. Szczególnie gwa?towne obni?enie zysków mia?o nast?pi? po zmianie formy zarz?du w 1578 roku, na któr? król si? zgodzi?, zach?cony wcze?niejszym dobrym bilansem. Inaczej ocenia? sytuacj? Jan Pta?nik. Wedle niego Provana obj?? kopalnie po s?abym, ma?o energicznym w dzia?aniu poprzedniku, wykazuj?c energi? przy ich modernizacji, a notowany za jego czasów spadek dochodów i tak przewy?sza? wp?ywy z okresu ?upnictwa Bu?eńskiego. Przy rezygnacji otrzyma? tak?e od króla podzi?kowania oraz po?wiadczenie dobrego wype?niania obowi?zków. Jerzy Wyrozumski równie? pozytywnie przedstawi? jego dzia?alno??, wskazuj?c na wyra?n? przedsi?biorczo?? i gospodarno?? oraz podj?cie kroków w celu zwalczania nielegalnych warzelni soli, których istnienie uderza?o w dochody ?up. Podobnie w?oski historyk Lucio Biasiori przypisa? mu przejrzyste zarz?dzanie i wykazanie si? walorami znakomitego administratora.

Podczas sprawowania urz?du ?upnika Provana zajmowa? si? tak?e prywatnymi przedsi?wzi?ciami zwi?zanymi z wydobyciem soli, w których pomaga?o mu zajmowane stanowisko. Najpewniej w ramach pierwszego kontraktu uzyska? uprawnienia do rozwijania takiej dzia?alno?ci, na co wskazuje prawie dwukrotne podwy?szenie dochodów z ?up w ci?gu pierwszego roku. Wiadomo, ?e by? bardzo czynny w intensywnym wówczas ruchu zak?adania nowych warzelni soli, po?o?onych z dala od ?up krakowskich. 11 kwietnia 1577 roku jego spó?ka, z udzia?em Cikowskiego i Floriana Morsztyna, bachmistrza wielickiego, uzyska?a przywilej na wybudowanej nowego szybu w Wieliczce w celu pozyskiwania soli rumowej. Wykonano go, ponosz?c du?e koszty. Zosta? otwarty 9 wrze?nia tego samego roku. Nie wiadomo, czy W?och za?o?y? warzelni? soli, dla której ten szyb stanowi?by podstaw? surowcow?. By? mo?e tak jemu, jak i jego wspólnikom wystarczy?a mo?liwo?? obrotu wszelakimi rodzajami soli, które wydobywano razem z sol? rumow?, co przewidywa? przywilej królewski w charakterze rekompensaty za poniesione koszty.

Oprócz tego za?o?y? warzelnie soli – w St??ycy nad Wieprzem, w B?dzinie (razem ze starszym krakowskiej gminy ?ydowskiej, Joachimem Ezdraszem) oraz w Bydgoszczy (z Jakubem Rokossowskim i Szymonem ?ugowskim, prepozytem miechowskim). Pierwsza z nich powsta?a pó?nym latem 1577 roku, druga we wrze?niu tego samego roku, a trzecia w ramach spó?ki z oko?o po?owy wrze?nia 1579 roku. Tak?e w zwi?zku z tymi przedsi?wzi?ciami Provana wyst?powa? przeciw nielegalnym warzelniom.

Szczególnie istotn? dla niego by?a warzelnia w B?dzinie, zlokalizowana na wa?nym szlaku handlu sol?, ??cz?cym ?upy ze ?l?skiem, co u?atwia?o zarówno sprzeda?, jak i dowóz surowca. Przedsi?biorstwo to mia?o cechy prywatnego interesu, Provana nie przedstawia? z niego ?adnych rozrachunków skarbowi państwa. Cho? mia?o pozostawa? w jego r?kach tylko w czasie kiedy by? ?upnikiem, to nie przewidywano jego przej?cia przez skarb lub nast?pc? na urz?dzie. Dostarczany surowiec pozostawa? zwolniony ze wszelkich ce?, Provana p?aci? za niego jedynie na miejscu, w ?upie, odpowiednio obliczon? cen?. Zapewne wynika?o to z faktu, ?e ówcze?nie nie wypracowano jeszcze zasad udzia?u państwa w czystych zyskach warzelni (co nast?pi?o w 1580 roku, kiedy okre?lono jego wysoko?? na jedn? czwart?).

B?dzińskie przedsi?biorstwo przypuszczalnie dzia?a?o dobrze, po rezygnacji ze stanowiska ?upnika W?och kontynuowa? prowadzenie go, by? mo?e do jakiego? okre?lonego terminu. Zreszt? zgromadzi? tam spore ilo?ci soli rumowej, zapewne zgodnie z niezachowan? umow?, w my?li której specjalnie wyznaczono mu czas na wywózk? surowca. Sprzeda? (wzgl?dnie poddzier?awi?) warzelni?, wraz ze starostwem b?dzińskim, Gian Batti?cie Cettisowi, krewniakowi i przyjacielowi. Dalsze funkcjonowanie przedsi?biorstwa, przyci?gaj?cego sporo kupców ze ?l?ska, uderza?o teraz w interesy ?up krakowskich i wywo?a?o reakcj? ?upnika Sebastiana Lubomirskiego. W efekcie jego interwencji 12 marca 1581 roku kancelaria królewska wystawi?a pisma, kierowane do Provany i Cettisa, które mia?y zakończy? jej dzia?alno??. Ostatecznie jednak dochodowa warzelnia, która poch?on??a te? znaczne nak?ady, zosta?a przeniesiona do niezbyt odleg?ego od ?l?ska Ujejsca w ksi?stwie siewierskim, które cieszy?o si? odr?bno?ci? w stosunku do reszty państwa, przez co w?adza i wp?ywy ?upnika tam nie si?ga?y. Dosz?o do tego za spraw? Provany, jeszcze w 1581 roku, lub w latach 90., ju? po jego ?mierci.

Je?li chodzi o pozosta?e warzelnie, to za?o?on? w St??ycy posiada? do 22 pa?dziernika 1580 roku. Przedsi?biorstwo bydgoskie zaprzesta?o dzia?alno?ci w tym samym roku, cho? umowa spó?ki, która je za?o?y?a, mia?a obowi?zywa? przez cztery lata. By?o to efektem ?mierci Rokossowskiego, jednego ze wspólników, jak i rezygnacji Provany z funkcji ?upnika, co utrudni?o rozwój warzelni, do której sól rumowa mia?a p?yn?? z ?up krakowskich. By? mo?e W?och wycofa? si? wówczas z tej spó?ki. Ostatecznie warzelnia zosta?a zakupione przez Stanis?awa Lubomirskiego i kasztelana nakielskiego Stefana Grudzińskiego.

Renesansowy portal dawnej kamienicy Provany przy ulicy Floriańskiej

Maj?tek i pozycja spo?eczna

Dzia?alno?? na wielu polach, mimo ró?norakich trudno?ci, przynios?a mu spore korzy?ci finansowe. Provana zgromadzi? znaczny maj?tek ziemski w Ma?opolsce, g?ównie dzi?ki inwestowaniu ?rodków z handlu i udzielaniu szlachcie po?yczek pod zastaw wsi, z których czerpa? dochody lub przejmowa? je na w?asno??. Jednym z jego najwi?kszych d?u?ników by? Stanis?aw Szafraniec z Pieskowej Ska?y – wkrótce po 1560 roku zastawi? W?ochowi wie? Rogów, lecz w ci?gu nast?pnych lat zad?u?enie ros?o, wi?c w 1582 roku Provana otrzyma? od niego intromisj? na Rogów oraz (po?o?one w s?siedztwie) Wyszogród, Kobyl?, Chrostowicz? i Wol?. W?ród innych po?yczkobiorców tylko z lat 70. mo?na wymieni? mi?dzy innymi: króla Henryka Walezego (ponad 6000 z?p), kasztelana podlaskiego Macieja Sowickiego (na sum? 5000 z?p), kasztelana s?deckiego Jana Cikowskiego (3000 z?p), starost? sandomierskiego Andrzeja Firleja (5000 z?p). Ponadto otrzyma? w u?ytkowanie wsie Kokoszów w ziemi krakowskiej (od Hieronima i Andrzeja Morskich), Nadzów (od Joachima Glinicza), Budziejowice i Piotrkowice (od Miko?aja D?uskiego za 17 000 z?p), za? w 1579 roku z r?k Abrahama i Jana Lasockich przej?? Pami?cice, Pa?ecznic? i pust? wie? Biedzin?.

Dzier?awi? tak?e starostwo niegrodowe b?dzińskie, od 11 marca 1570 roku, kiedy synowie i bratankowie kasztelana krakowskiego Marcina Zborowskiego scedowali na niego t? tenut?. Sprzeda? j? lub poddzier?awi? Cettisowi w końcu 1579 lub na pocz?tku 1580 roku. Ju? w nast?pnym roku odzyska? starostwo, Cettis scedowa? je 6 marca 1581 roku i pozosta?o w r?kach Prospera Provany do jego ?mierci. Wedle rejestru poborowego z 1581 roku do Provany nale?a?o sze?? wsi w powiecie proszowickim, osiem lat pó?niej jego spadkobiercy dzielili mi?dzy siebie wsie: Bolów, Ilkowice, Sudo?ek, Budziejowice, Lasów (?aszów), Nadzów, Piotrkowice, Rogów oraz cz??? Pami?cic.

W Krakowie u?ytkowa? lub by? w?a?cicielem kilku kamienic, cz?sto na zasadzie zastawu – jednej przy Wi?lnej (1565), kolejno trzech przy Rynku G?ównym (1562–1568), jednej przy S?awkowskiej (1571), dwóch przy Rynku G?ównym (zakupionych od Miko?aja Tarnowskiego i Jana My?liszewskiego), jednej przy Szewskiej (zakup od Kacpra Maciejowskiego w 1578) i jednej przy Floriańskiej.

Provana pe?ni? funkcj? patrona i przywódcy spo?eczno?ci w?oskiej w Krakowie, ?agodzi? zatargi, czuwa? nad realizacj? testamentów oraz sprawowa? opiek? nad sierotami i ich maj?tkami. Wydaje si?, ?e w porównaniu do swojego brata wykazywa? si? wi?ksz? dynamik? w interesach, jak i konsekwencj? w podejmowaniu nowych wyzwań. Szeroka dzia?alno?? bankierska przyczyni?a si? do umocnienia jego pozycji i uzyskania wp?ywów tak?e poza spo?eczno?ci? w?osk?. Zakupy kamienic, a przede wszystkim maj?tków ziemskich, wskazuj? na dobr? orientacj? w miejscowym systemie warto?ci oraz ch?? pe?nej asymilacji.

Sprawy wyznaniowe

Przeszed? na kalwinizm, zapewne na pocz?tku lat 50., cho? prawdopodobnie ju? wyjazd z Piemontu wynika? z powi?zania z reformacj?. W 1558 roku uczestniczy? w synodzie kalwinistów w Ksi??u Wielkim, podczas którego prosi? z bratem o przydzielenie prywatnego kaznodziei. Bra? tak?e udzia? w synodzie pińczowskim (7 sierpnia 1559). Od 1560 roku utrzymywa? bliski kontakty ze Stanis?awem Budzińskim, pierwszym historykiem ruchu reformacji w Polsce, który przez pewien czas mieszka? w jego domu. Przyja?ni?c si? z Blandrat?, Provana sta? si? opiekunem zwolenników antytrynitaryzmu, goszcz?c ich u siebie w Krakowie lub Rogowie – Gianpaola Alciatiego (1561), Giovanniego Valentina Gentilego (1561?) i Bernardina Ochino (1564; rok pó?niej by? egzekutorem jego testamentu). S?u?y? te? jako po?rednik mi?dzy Blandrat?, po jego wyje?dzie do Siedmiogrodu, a ma?opolskim zborem antytrynitarskim. W latach 70. i 80. jego go??mi byli tak?e Andrzej Dudycz, Niccolò Buccella, Gianmichele Bruto, Faust Socyn, Giovanni Bernardino Bonifacio czy Francesco Pucci. Trudno jednak okre?li?, czy w pe?ni podziela? ich pogl?dy wyznaniowe. W 1580 roku w jego domu mia?a si? odby? g?o?na dysputa religijna antytrynitarzy, kalwinistów i katolików, z udzia?em Piotra Skargi.

Nagrobek Provany w ko?ciele Dominikanów

Odgrywa? tak?e pewn? rol? jako mecenas twórczo?ci humanistycznej. Antonio Maria Nigrisoli zadedykowa? mu drugie wydanie t?umaczenia Georgik, opublikowane w Wenecji w 1552 roku. Prospero wp?yn?? tak?e na powstanie Polonicae grammatices institutio Piotra Stoińskiego (1568), uznawanej za pierwsz? gramatyk? j?zyka polskiego. W dedykacji, kierowanej do Dudycza, autor napisa?: ?do?o?y?em wszelkich starań (...) a namow? przyjació?, a szczególnie Prospera Provany, najs?awniejszego m??a i wzgl?dem mnie bardzo zas?u?onego (...)”.

Na przynale?no?? Provany do obozu ró?nowierców z niepokojem zwraca? uwag? Stanis?aw Hozjusz, podejrzewaj?c go o przejmowanie swojej korespondencji. Jednak z up?ywem czasu W?och zacz?? przejawia? sk?onno?? do wyrzeczenia si? poparcia dla reformacji i dotychczasowych pogl?dów wyznaniowych, by? mo?e pod wp?ywem zm?czenia oraz zaniepokojenia ci?g?ymi sporami religijnymi i chaosem w?ród protestantów, jak równie? ze wzgl?du na naciski ze strony katolików, g?ównie za? jezuitów. W 1581 roku nuncjusz Giovanni Andrea Caligari podj?? starania o uzyskanie uprawnień do udzielenia mu absolucji, jednak Provana waha? si?, podobno pod wp?ywem ?ony, gorliwej kalwinistki. Wedle relacji nuncjusza Alberta Bolognettiego z 1583 roku w jego domu odbywa?y si? cz?ste spotkania po?wi?cone kwestiom teologicznym i innym, cieszy? si? te? powa?aniem w?ród ?w?oskich heretyków”, którzy cz?sto go odwiedzali, utrzymuj?c z nim tak?e kontakt listowny. Synów zamierza? jednak wys?a? na studia do W?och, by zostali wychowani na katolików. Ostatecznie dosz?o do jego konwersji, co potwierdzi? w czerwcu 1584 roku Antonio Possevino, donosz?c do Rzymu, ?e odwo?anie dotychczasowych przekonań i z?o?enie katolickiego wyznania wiary przez Provan? nast?pi?o w obecno?ci innego jezuity, Stanis?awa Warszewickiego.

?mier? i pochówek

Provana u schy?ku ?ycia nosi? si? z zamiarem wyjazdu do W?och i osiedlenia si? w Wenecji. Od 1583 roku mia? sta?e problemy zdrowotne. Zmar? 20 wrze?nia 1584 roku. Spocz?? w kaplicy ?w. Józefa w krakowskim ko?ciele Dominikanów. Egzekutorzy jego testamentu – ?upnik krakowski Miko?aj Koryciński i krewniak Gian Battista Cettis – wystawili mu okaza?y, manierystyczny pomnik nagrobny, wykonany z piaskowca i marmuru, z rze?b? zmar?ego przedstawionego w pozie sansovinowskiej.

Ma??eństwo i potomstwo

Po?lubi? El?biet?, córk? Jana Irzykowicza, dziedzica na Bacikach i starosty mielnickiego, z któr? mia? czworo dzieci:

• Oktawiana (zm. 1591), starost? b?dzińskiego;
• Samuela (zm. 1591);
• Barbar?, która w grudniu 1590 roku po?lubi?a Samuela Andrzeja Dembińskiego, kasztelana bieckiego. Z ma??eństwa doczeka?a si? siedmiu córek. Dzier?awi?a z m??em starostwo b?dzińskie w latach 1584–1591, po ?mierci brata i rodziców. 14 maja 1593 roku otrzyma?a potwierdzenie do?ywotniego posiadania tenuty dla siebie i Samuela. Odziedziczy?a tak?e kamienic? przy Floriańskiej. Zmar?a w 1621 roku;
• Bon?.

Upami?tnienie w 2008

W 2008 roku obchodzono jubileusz 450-lecia Poczty Polskiej. Z tej okazji wyemitowano specjalny blok trzech znaczków, zaprojektowany przez Macieja J?drysika. Umieszczono na nim jako t?o historyczne panoramy Krakowa i Wenecji z epoki nowo?ytnej oraz wizerunki króla Zygmunta Augusta, Prospera Provany i Sebastiana Montelupiego. Na znaczku z podobizn? monarchy, jak równie? na kopercie FDC, znalaz?a si? tak?e reprodukcja przywileju dla Provany. Pami?tkowe znaczki, ka?dy o nominale 1,45 z? i nak?adzie 500 tysi?cy sztuk, wesz?y do obiegu 15 wrze?nia 2008 roku.

Bibliografia

• Jan Adamczewski: Ma?a encyklopedia Krakowa. Kraków: Hurnex, 2003, s. 425 (has?o Provana Prospero). ISBN 83-918802-0-6.
• Lucio Biasiori: Provana del Sabbione, Prospero. [w:] Dizionario Biografico degli Italiani [on-line]. Treccani, 2016. [dost?p 2025-08-05]. (w?.).
• W?odzimierz Budka: Dembiński Samuel Andrzej. W: Polski S?ownik Biograficzny. T. V: D?browski Jan Henryk – Dunin Piotr Stanis?aw. Kraków: Polska Akademia Umiej?tno?ci, 1939–1946, s. 73–74.
• Krzysztof Ch?apowski: Starostowie w Ma?opolsce 1565–1668. W: Spo?eczeństwo staropolskie. red. Anna Izydorczyk, Andrzej Wyczański. T. IV: Studia i szkice. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986, s. 105–179.
• Krzysztof Ch?apowski: Starostowie niegrodowi w Koronie 1565–1795 (materia?y ?ród?owe). Warszawa–Bellerive-sur-Allier: Wydawnictwo DiG – Edition La Rama, 2017. ISBN 978-83-286-0024-9.
• Stanis?aw Cynarski: Zygmunt August. Wyd. II przej. Wroc?aw–Warszawa–Kraków: Zak?ad Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1997. ISBN 83-04-04373-4.
• Encyklopedia Krakowa. red. prowadz?cy Antoni Henryk Stachowski. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, s. 815 (has?o Provana Prospero). ISBN 83-01-13325-2.
• Artur Goszczyński. Dzia?alno?? Sebastiana Lubomirskiego jako ?upnika krakowskiego w latach 1581–1592. ?Dzieje biurokracji”. IX, s. 39–50, 2019. ISSN 2544-9761. [dost?p 2025-08-05]. 
• Ewa Horyń: S?ownictwo z zakresu górnictwa solnego XVI–XVIII wieku na tle polszczyzny ogólnej. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, 2018. ISBN 978-83-8084-103-1.
• Alina K?pińska. Polonicae grammatices institutio Piotra Statoriusa-Stojeńskiego. ?Poradnik J?zykowy”. Nr 8, s. 86–92, 2014. ISSN 0551-5343. [dost?p 2025-08-05]. 
• Mieczys?aw Korolko: Seminarium Rzeczypospolitej Królestwa Polskiego. Humani?ci w kancelarii królewskiej Zygmunta Augusta. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991. ISBN 83-214-0736-6.
• Zdzis?aw Noga. Przybysze w?ród osiad?ej szlachty siewierskiej w XVII wieku. ?Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie. Prace Historyczne”. Z. 167. XVII, s. 33–43, 1995. ISSN 0137-5873. [dost?p 2025-08-05]. 
• Jan Pta?nik. Z dziejów kultury w?oskiego Krakowa. ?Rocznik Krakowski”. IX, s. 1–148, 1907. [dost?p 2025-08-05]. 
• Micha? Ro?ek: Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa. Wyd. 2. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000. ISBN 83-01-10989-0.
• Wojciech Tygielski: W?osi w Polsce XVI–XVII wieku. Utracona szansa na modernizacj?. Warszawa: Biblioteka ?Wi?zi”, 2005. ISBN 83-88032-81-X.
• Danuta Quirini-Pop?awska: Provana Prospero. W: Polski S?ownik Biograficzny. T. XXVIII: Potocki Ignacy – Przer?bski Miko?aj. Wroc?aw-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Polska Akademia Nauk Instytut Historii, Wydawnictwo PAN, Zak?ad Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1984–1985, s. 526–529. [dost?p 2025-08-05].
• Danuta Quirini-Pop?awska: Traiano Provana. Internetowy Polski S?ownik Biograficzny, 1984–1985. [dost?p 2025-08-05]. (pol.).
• Jerzy Wyrozumski. Warzelnie soli krakowskiej na pograniczu ?l?sko-polskim w drugiej po?. XVI i pierwszej po?. XVII wieku. ?Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne”. 26, s. 33–62, 1960. 
• Marek ?ukow-Karczewski. Pocz?tki poczty w dawnym Krakowie. ?Echo Krakowa”. nr 158 (12967), 2025-08-05. 
• 450 lat Poczty Polskiej 1558-2008. Katalog Znaków Pocztowych, 2025-08-05. [dost?p 2025-08-05]. (pol.).
• 450 lat Poczty Polskiej 1558–2008 (zapowied? emisji). Katalog Znaków Pocztowych, 2025-08-05. [dost?p 2025-08-05]. (pol.).